Lęki dziecięce

Czym są lęki dziecięce, kiedy warto zgłosić się po pomoc do psychologa oraz jak wspierać i pomagać dziecku oraz sobie w tej sytuacji?

Lęki dziecięce to jedna z najczęstszych przyczyn, dla których Rodzice odwiedzają nasze gabinety psychologów dziecięcych. Rodzicom często w obliczu lęku dziecka towarzyszy bezradność, niepokój o funkcjonowanie dziecka, niecierpliwość, poczucie, że trudno im zrozumieć własne dziecko, a także własny lęk. Z artykułu dowiesz się czym są lęki dziecięce, kiedy warto zgłosić się po pomoc do psychologa oraz jak wspierać i pomagać dziecku oraz sobie w tej sytuacji.

Lęki dziecięce – czym właściwie jest lęk?

Lęk to jedna z podstawowych i najbardziej potrzebnych emocji. Emocja ta pełni rolę ostrzegawczą – informuje nas o zagrożeniu pomagając tym samym uniknąć sytuacji niebezpiecznych oraz rolę motywacyjną – mobilizuje nasz organizm do działania.

Lęk bywa mylony z inną emocją – strachem. Co je różni? Lęk to emocja, która pojawia się na wyobrażone, przewidywane zagrożenie, a strach towarzyszy nam, gdy to zagrożenie jest realne. Na przykład: jeśli boję się pająków to siedząc w bezpiecznym miejscu i myśląc o pająku poczuję lęk, natomiast stojąc naprzeciwko pająka poczuję strach.

Co więcej lęk nie zawsze powinien nas niepokoić. Lęk, czy niepokój przybierają różne formy i właściwie wszystkie dzieci ich doświadczają na różnych etapach swojego życia, co jest normalnym elementem ich dorastania. Na przykład w okresie niemowlęcym rozwija się lęk separacyjny i dziecko reaguje niepokojem na rozłąkę z opiekunem, zaczyna też bać się nieznajomych. Przedszkolaki z kolei często boją się ciemności i potworów, a dzieci w wieku szkolnym obawiają się oceny rówieśników i odrzucenia.

Lęki rozwojowe najczęściej mijają same i w okresie ich występowania wymagają jedynie obserwacji i zaopiekowania przez Rodzica. Jednak niekiedy nawet te rozwojowo pojawiające się lęki przyjmują nadmierną formę i stanowią duży kłopot zarówno dla funkcjonowania dziecka, jak i rodziny. Zdarza się także, że pozostają z dzieckiem na dłużej.

Jak dzieci doświadczają emocje, którymi są lęki dziecięce?

Lęki dziecięce doświadczane przez Twoje dziecko, będą zauważalne w następujących obszarach:

• Myśli – u dziecka będzie pojawiać się sporo myśli lękowych – o zagrożeniu, o tym, czego się boi, o niebezpieczeństwie. Dziecko najczęściej będzie te myśli werbalizować – mówić o tym, że się boi oraz pokazywać w reakcji fizycznej oraz zachowaniu.
• Ciało – fizycznie lęku doświadczamy napięciem mięśni lub – jak to opisują nam rodzice – nakręceniem dziecka. W obliczu lęku ludzie przejawiają reakcję walki lub ucieczki. W wyniku napięcia w ciele dziecko może skarżyć się na bóle głowy, brzucha, nudności, czy zmęczenie.
• Zachowanie – w stanie lęku dziecko może nieruchomieć, wydawać się nadmiernie pobudzone i „zwiercone”, a także może dążyć do unikania sytuacji związanej z lękiem, np. zrezygnować z wyjścia na basen, protestować przy wyjściu do szkoły.

Nie ma jednego, uniwersalnego wzorca lęku u dzieci. Niektóre dzieci boją się 1-2 rzeczy, o innych Rodzic mówi, że „boi się prawie wszystkiego”. Znamy także dzieci, które na ogół są pewne siebie i otwarte i tylko w specyficznych sytuacjach ujawniają się ich lęki dziecięce.
Istnieją oczywiście bardziej powszechne wzorce lęku, jakie możemy obserwować, jak na przykład fobie proste, lęk separacyjny, zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne, lęk społeczny, zespół lęku napadowego, czy zespół stresu pourazowego. Lęki dziecięce jednak potrafią nie tylko współwystępować ze sobą, ale także współistnieć z innymi zaburzeniami, co zdecydowanie utrudnia Rodzicowi ocenę sytuacji.

Jak zrozumieć dziecko, które się boi i odczuwa lęki dziecięce?

Zrozumienie lęków dziecięcych najczęściej jest pierwszym wyzwaniem dla Rodzica. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ niektóre lęki dziecięce wydają się nam nieracjonalne. O ile dziecko boi się chodzenia do szkoły, bo dostało tam złą ocenę lub boi się psów po tym, jak zostało ugryzione przez psa, o tyle Rodzicowi łatwiej jest rozumieć zależność przyczyna (trudne doświadczenie) -> skutek (lęk, niepokój). Niekiedy jednak dzieci boją się, że wydarzy się coś, czego nigdy nie doświadczyły i na doświadczenie czego szanse są niewielkie.

Lęk, nawet z perspektywy Rodzica błahy, jest jednak powodem do zaopiekowania. Dlaczego to takie ważne?

Nadmierne lub długotrwałe doświadczenie lęku może mieć wpływ na:

• Objawy somatyczne, np. ból brzucha, ból głowy
• Obniżony nastrój dziecka
• Zaburzenia snu u dziecka, a tym samym nadmierne zmęczenie
• Obniżenie ilości i jakości relacji dziecka
• Wyniki i osiągnięcia szkolne dziecka
• Samoocenę i poczucie własnej skuteczności
• Unikanie doświadczeń przez dziecko
• Rozwinięcie się zaburzenia lękowego

Jako Rodzic dziecka doświadczającego nadmiernego lęku nie musisz się nadmiernie martwić, ponieważ z lękiem można sobie poradzić. Będzie to jednak wymagało od Ciebie motywacji do zrobienia czegoś, co dziecku pomoże.

Lęki dziecięce i ich przyczyny – czy coś może wpływać na lęk?

Dlaczego jedne dzieci narażone są na lęki dziecięce bardziej od innych?
Czy coś na to wpływa? Czy jako Rodzice możemy zapobiegać nadmiernym lękom u dzieci?

Po jednej stronie mamy geny – lęk jest dziedziczny, a przyczyna nadmiernego lęku może w dużej mierze leżeć w temperamencie dziecka. Ludzie, którzy doświadczają lęku często znajdą podobne problemy u swoich bliskich.

Z drugiej strony mamy doświadczenia. Do worka doświadczeń możemy wrzucić zarówno takie, na które jako Rodzice mogliśmy nie mieć wpływu, np. wypadek, którego dziecko było uczestnikiem, jak i doświadczenia, które są łatwiejsze do kontrolowania. W dalszej części artykułu skupimy się na tych drugich.

Nadmiarowa reakcja i nadmierna troska, a lęki dziecięce

Empatyczna reakcja na lęki dziecięce jest jak najbardziej wskazana. Niekiedy jednak przeradza się ona w nadmierne opiekowanie się dzieckiem. Nadmiarowa reakcja Rodzica, np. przybieganie do dziecka, tulenie go i zabieranie z miejsca zabawy, gdy dziecko wystraszyło się głośnego dźwięku, może utrwalić w dziecku przekonanie, że sytuacja była zagrażająca.

Ważna jest także nasza reakcja w codziennych sytuacjach. Należy zwrócić uwagę na stosowanie komunikatów ostrzegawczych: „Uważaj pod nogi!”, „Tylko tam ostrożnie!”, straszenie dziecka: „Nie odchodź, bo cię porwą”, czy wyręczanie dziecka: „Lepiej mi to oddaj, bo się skaleczysz”.

Wpływ kłamstw na lęki dziecięce

Dzieci są fantastycznymi obserwatorami i bardzo szybko się uczą. Dlatego też łatwo zauważają, gdy w domu panuje nerwowa atmosfera, wyłapują zmiany nastroju rodziców, a także szybko łączą fakty. Dlatego też okłamywanie dziecka ma wyjątkowo krótkie nogi i może znacząco wpłynąć na lęki dziecięce, ich eskalację oraz obniżenie poziomu zaufania do dorosłych. Dzieje się tak w sytuacji, kiedy okłamujemy dziecko, że nic się nie dzieje, podczas gdy życie całej rodziny kręci się wokół trudnej sytuacji; że wizyta u dentysty będzie bezbolesna, a do pani doktor idziemy tylko porozmawiać; że rodzice wcale się nie kłócili, choć dziecko słyszało całą sytuację lub, że babci nic nie jest, choć dziecko wie, że jest ona w szpitalu.

Brak empatycznej reakcji na lęki dziecięce

Z drugiej strony zupełny brak reakcji na lęki dziecięce, bagatelizowanie lub porównywanie i etykietowanie dziecka może wzmocnić w dziecku przekonanie, że jest zdane samo na siebie, nie otrzyma pomocy, a jego reakcje są nieprawidłowe i niepożądane, co w konsekwencji sprawi, że dziecko jeszcze bardziej będzie się bać.

Unikanie, jako reakcja na lęki dziecięce

Jak już wiecie z poprzedniej części artykułu, unikanie może być naturalną reakcją na lęki dziecięce. Jednak przyzwolenie na unikanie będzie ten lęk wzmacniało, w konsekwencji dziecko zacznie unikać jeszcze więcej. Na przykład dziecko, które zostało ugryzione przez psa sąsiadów, może początkowo bać się psa sąsiadów. Jeśli jednak zacznie unikać innych psów, a my będziemy z dzieckiem przechodzić na drugą stronę ulicy, aby uniknąć spotkania z innymi psami, dziecko może zacząć bać się wszystkich psów.

Wzorowanie się na rodzicu – lęki Rodziców, a lęki dziecięce

Spokój Rodzica ważny jest nie tylko w reakcji na lęki dziecięce, ale też poza tymi sytuacjami. Dzieje się tak dlatego, że dzieci naśladują Rodziców. I tak, jak dziewczynki naśladują swoje mamy w układaniu włosów, a chłopcy chcą jeździć samochodem jak tata, tak też dzieci naśladują lękowe reakcje Rodziców. Jeżeli Rodzic bardzo boi się latać, a dziecko może to zaobserwować, być może okaże się, że żadne zapewnienia o bezpieczeństwie podróży samolotem nie pomogą, gdy dziecko widzi, że Rodzic – jego opiekun i gwarant bezpieczeństwa, sam nie czuje się bezpiecznie.

Lęki dziecięce – jak pomóc dziecku?

Dobra wiadomość jest taka, że nad lękami dziecięcymi możemy pracować, a rola Rodzica – bezpiecznego opiekuna jest znacząca. Z jednej strony warto lęk dziecka zauważyć, nazwać i empatycznie się nim zająć; z drugiej musimy dziecku zapewnić poczucie bezpieczeństwa. Oczywiście połączenie tych dwóch elementów nie musi być proste. Szczególnie, jeśli lęk dziecka wywołuje nasz dyskomfort oraz natychmiastową potrzebę „uratowania dziecka”. Pamiętajmy jednak, że dziecko w obliczu lęku naprawdę jest bezpieczne, a lęk sam w sobie nie jest zagrażający.
Kiedy już zauważymy i nazwiemy lęk dziecka oraz zapewnimy dziecko, że jest bezpieczne, możemy pracować z lękiem dziecka.

Co może nam pomóc, gdy wystąpią lęki dziecięce u naszej pociechy?

• Umiejętność rozpoznawania, nazywania i rozróżniania emocji. Pomogą nam w tym gry o emocjach, plakaty i karty edukacyjne, zabawy. Warto uczyć dziecko, gdzie emocje „mieszkają” w ciele, tzn. jak po reakcji ciała dziecko może rozpoznać przeżywaną emocję, np. wstyd często mieszka na naszych zaczerwienionych policzkach, a lęk w spoconych dłoniach.
• Skalowanie emocji – uczenie dziecka rozróżniania i wyłapywania emocji na różnych poziomach. W tym celu możecie wykorzystać np. termometry. Poproście dziecko, aby zaznaczało na ile czuje strach na termometrze – jaką temperaturę ma teraz Twój lęk? Innym sposobem jest pokazywanie – czy lęk jest taki malutki (pokazujemy na palcach odległość ziarenka), czy jest średni (zachowujemy pomiędzy dłońmi odległość piłki), a może jest już bardzo duży (na szerokość ramion)?
• Gry edukacyjne – granie w gry o lęku to łączenie nauki i przyjemności. Niektóre gry mają humorystyczny charakter, np. „Potwory do szafy” i pomagają obniżyć poziom dyskomfortu dziecka.
• Normalizacja lęku – mówienie i pokazywanie, że inni też miewają lęki. Możemy w tym celu pokazywać problemy bohaterów bajek – np. Prosiaczek w „Kubuś Puchatek i Hefalumpy”, który początkowo bał się Hefalumpów, a później zaprzyjaźnił się z jednym z nich. Możemy też odwołać się do własnych doświadczeń, np. „Ja też się boję, gdy robię coś po raz pierwszy. Chcesz żebyśmy pierwszy raz spróbowali razem?”
• Stopniowe przełamywanie lęku dziecka, oswajanie go z lękiem – tu pomocnym narzędziem są drabinki. Tworzymy z dzieckiem drabinkę lęku, na której początkowych szczebelkach umieszczamy to, czego dziecko boi się troszkę, aż do górnych, gdzie znajdą się największe lęki dziecka. Jeżeli dziecko boi się pająków na dole może być oglądanie filmów o pająkach, a na górze oglądanie pająka w sklepie zoologicznym. W pracy nad pokonywaniem drabinki lęku warto korzystać z nagród –wzmacniających motywację dziecka do dalszej pracy oraz relaksacji, która pomoże dziecku oswoić się i wytrwać w sytuacji, której się boi.
• Techniki relaksacyjne – techniki te stosujemy podczas pracy z drabinką lęku oraz na co dzień. Pomagają one dzieciom nabywać bardzo ważną umiejętność, jaką jest samokojenie, a także ułatwiają wytrwanie w sytuacji, która jest dla dziecka lękowa.

Autor: Magdalena Wydra

W naszych gabinetach możecie skorzystać z pomocy psychologa dziecięcego.

Skontaktuj się z nami w celu umówienia wizyty i rozpoczęcia pracy nad lękiem u Twojego dziecka.

Zadzwoń lub napisz do nas, postaramy się rozwiać wszystkie twoje wątpliwości!

Gabinety Pełne Wsparcia

• Facebook
• Instagram